Hoe gaat dat in de praktijk in zijn werk, de zelfbindingsverklaring? Een persoon die de leeftijd van zestien jaar heeft bereikt en tot een redelijke waardering van zijn belangen in staat is ter zake van zorg in verband met zijn psychische stoornis, kan zich met een zelfbindingsverklaring verbinden tot zorg. Hieronder een checklist met verwijzingen naar jurisprudentie.
Checklist beoordeling zorgmachtiging na zelfbindingsverklaring:
4.1 lid 1: Heeft betrokkene de leeftijd van 16 jaar bereikt?
4.1 lid 1 Is betrokkene tot een redelijke waardering van zijn belangen in staat terzake van zorg in verband met zijn psychische stoornis? Dus (4.1 lid 6): is er een verklaring ten aanzien van de wilsbekwaamheid ten aanzien van de zelfbindingsverklaring en de zorg in verband met zijn psychische stoornis, afgegeven door een onafhankelijk psychiater of een klinisch psycholoog? Zie art. 4:1 lid 7 jo. art. 3 Regeling verplichte geestelijke gezondheidszorg. Zie ook Kamerstukken II 2009/10, 32399, nr. 3, p. 60.
4.1 lid 2: Hebben betrokkene en de zorgverantwoordelijke een zelfbindingsverklaring opgesteld, waarin worden beschreven:
a. onder welke omstandigheden verplichte zorg aan betrokkene moet worden verleend om ernstig nadeel te voorkomen;
b. de zorg en de verplichte zorg die onder die omstandigheden aan betrokkene kan worden verleend en de maximale duur van de verplichte zorg;
c. omstandigheden waaronder de verplichte zorg wordt beëindigd;
d. de geldigheidsduur van de zelfbindingsverklaring;
e. de voor de continuïteit van zorg relevante familie en naasten met wie contact moet worden opgenomen als de onder a bedoelde omstandigheden zich voordoen.
4.1 lid 3 Is de zelfbindingsverklaring vergezeld van een zorgplan?
4.1 lid 4 Is betrokkene door de zorgverantwoordelijke gewezen op op de mogelijkheid om zich bij het opstellen van een zelfbindingsverklaring te laten bijstaan door een familielid of naaste of de patiëntenvertrouwenspersoon?
4.2 lid 1 Hebben betrokkene, de zorgverantwoordelijke en de geneesheer-directeur de zelfbindingsverklaring gedateerd en ondertekend?
5.17 lid 2 In het verzoekschrift geeft de officier van justitie gemotiveerd aan waarom deze van oordeel is dat aan de criteria van verplichte zorg is voldaan, wat het doel is van de verplichte zorg, welke vormen van verplichte zorg in de zorgmachtiging moeten worden opgenomen en op welke wijze is voldaan aan de uitgangspunten van artikel 2:1.
5.17 lid 3
Bij het verzoekschrift voegt de officier van justitie in elk geval:
a. medische verklaring;
b. de zorgkaart inclusief de bijlagen;
c. het zorgplan inclusief de bijlagen;
d. de beslissing bedoeld in artikel 5:5, vierde lid, indien de geneesheer-directeur betrokkene niet in de gelegenheid heeft gesteld zelf een plan van aanpak op te stellen;
e. de bevindingen van de geneesheer-directeur, bedoeld in artikel 5:15;
f. gegevens, bedoeld in artikel 5:4, eerste lid, onderdelen b en c;
g. indien aanwezig, een afschrift van de indicatiestelling, bedoeld in artikel 1.1, eerste lid, onderdeel e, van de Wet forensische zorg, het verplegings- en behandelingsplan, bedoeld in de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden, of het geneeskundig behandelingsplan, bedoeld in de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen en de Penitentiaire beginselenwet in het geval hij om een op een eerdere titel aansluitende zorgmachtiging verzoekt.
5.17 lid 4
Bij het verzoekschrift dient de officier van justitie het door de geneesheer-directeur opgestelde voorstel voor een zorgmachtiging in waarin in elk geval staat vermeld de:
a.zorg die noodzakelijk is om het ernstig nadeel weg te nemen;
b.wijze waarop rekening wordt gehouden met de voorkeuren van betrokkene, zoals vastgelegd op de zorgkaart of in de zelfbindingsverklaring;
c.maximale duur van de afzonderlijke vormen van verplichte zorg;
d.wijze waarop de zorgaanbieder en de geneesheer-directeur de kwaliteit van de verplichte zorg bewaken en toezicht houden op de uitvoering van verplichte zorg in ambulante omstandigheden;
e.frequentie waarmee en de omstandigheden waaronder het zorgplan en de subsidiariteit, proportionaliteit, effectiviteit en veiligheid van de verplichte zorg met betrokkene en de vertegenwoordiger zal worden geëvalueerd en het zorgplan geactualiseerd;
f.zorgaanbieder die wordt belast met de uitvoering van de zorgmachtiging en zo nodig de accommodatie;
g.inventarisatie van de essentiële voorwaarden voor maatschappelijke deelname;
h.mogelijkheid tot het verlenen van advies en bijstand door een patiëntenvertrouwenspersoon.
5.17 lid 5 Indien het een verzoekschrift betreft voor een zorgmachtiging naar aanleiding van een zelfbindingsverklaring voegt de officier van justitie tevens de zelfbindingsverklaring bij het verzoekschrift.
De grond voor toewijzing van een ZM na een zelfbindingsverklaring:
Doen de omstandigheden waaronder verplichte zorg aan betrokkene moet worden verleend om ernstig nadeel te voorkomen, zoals beschreven in de zelfbindingsverklaring, zich voor? Rechtbank Rotterdam 11 november 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:11532 (toewijzing ZM). Zie voor een toewijzing op dezelfde grond ook Rechtbank Rotterdam 18 januari 2024, ECLI:NL:RBROT:2024:749.
Is voldoende onderbouwd waarom het huidige toestandsbeeld van betrokkene overeenkomt met de omstandigheden die vermeld staan in de zelfbindingsverklaring? Rechtbank Noord-Holland 2 november 2023, ECLI:NL:RBNHO:2023:11281 (toewijzing ZM).
Rechtbank Rotterdam 19 juli 2023, ECLI:NL:RBROT:2023:10624 (toewijzing ZM).
Is voldaan aan de beginselen van:
proportionaliteit? Staat de ernst en zwaarte van de verplichte zorg in verhouding. tot het doel van de verplichte zorg?
doelmatigheid? Is de verplichte zorg geschikt om het doel te bereiken? Bijvoorbeeld als iemand door een psychose agressief is naar anderen en medicatie weigert. Om het gevaar dat diegene anderen aanvalt te stoppen, kan in de machtiging dwangmedicatie als vorm van verplichte zorg worden opgenomen;
subsidiariteit? Zijn er minder bezwarende alternatieven voorhanden die hetzelfde beoogde effect hebben? De verplichte zorg moet dus bestaan uit de lichtste maatregelen waarmee het doel van de verplichte zorg bereikt kan worden.
In de lagere rechtspraak kwam je een enkele keer tegen, dat een zorgmachtiging na een zelfbindingsverklaring (ten onrechte) wordt afgewezen, "omdat geen sprake is van ernstig nadeel": zie Rechtbank Rotterdam 28 mei 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:5304 (afwijzing ZM). Noot redacteur: het lijkt mij dat op het moment van beoordeling door de onafhankelijke psychiater (nog) geen sprake hoeft te zijn van ernstig nadeel. artikel 4 lid 2 sub a Wvggz geeft aan dat in de zelfbindingsverklaring moet staan "onder welke omstandigheden verplichte zorg aan betrokkene moet worden verleend om ernstig nadeel te voorkomen". Dat impliceert m.i. dat het ernstig nadeel zich op moment van de beoordeling nog niet voor hoeft te doen, maar dat het wel (ten minste) moet dreigen, gelet op wat betrokkene hierover in de zelfbindingsverklaring aan omstandigheden heeft beschreven.
Zie ook Emke Plomp, in haar Eindrapport Verdiepingsonderzoek Uitvoering Wvggz: goede voorbeelden uit de praktijk, april 2024, blz. 50, in haar voetnoot: "Daarbij zou het ook helpen als de wetgever duidelijk zou maken dat voor het verlenen van een ZM op basis van een zelfbindingsverklaring niet vereist is dat (reeds) sprake is van ernstig nadeel, om onnodige afwijzingen van de ZM te voorkomen. Zodra aan de in de zelfbindingsverklaring omschreven omstandigheden wordt voldaan, moet de rechter een ZM op basis van de zelfbindingsverklaring verlenen. De jurisprudentie biedt aanwijzingen dat hier, zeker in de beginperiode na de inwerkingtreding van de Wvggz nog wel eens misverstand over bestond en ZM-en op basis van een zelfbindingsverklaring soms ten onrechte werden afgewezen omdat het ernstig nadeel ontbrak."
Beslistermijn ZM na zelfbindingsverklaring:
Artikel 6:2 lid 1 sub d:
De rechter doet zo spoedig mogelijk uitspraak, maar uiterlijk (d.) drie werkdagen na ontvangst van een verzoekschrift voor een zorgmachtiging als bedoeld in de artikelen 5:17, vijfde lid (ZM na zelfbindingsverklaring).
Artikel 6:2 lid 2:
De termijn, bedoeld in het eerste lid, wordt indien deze eindigt op een zaterdag, zondag of erkende feestdag, indien noodzakelijk, verlengd tot en met de eerstvolgende dag die niet een zaterdag, zondag of algemeen erkende feestdag als bedoeld in de Algemene termijnenwet is.
Artikel 6:2 lid 5:
Dit artikel is niet van toepassing indien de rechter in zaken betreffende hoofdstuk 5, paragraaf 6, bij de beschikking inzake het verlenen van een zorgmachtiging, een in artikel 2.3, eerste lid, aanhef en onder 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10 of 11, van de Wet forensische zorg opgenomen beslissing neemt.
De beslistermijn bij een verzoek om een zorgmachtiging dus erg kort!
Relevante jurisprudentie zelfbindingsverklaring
Toewijzing ZM na zelfbindingsverklaring:
Zorgmachtiging na zelfbindingsverklaring. Voldoende onderbouwd waarom huidige toestandsbeeld van betrokkene overeenkomt met omstandigheden genoemd in zelfbindingsverklaring. Verzoek wordt toegewezen voor (verzochte) duur van drie maanden.
Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz), zorgmachtiging aansluitend op een zelfbindingsverklaring toegewezen, inclusief duur, ondanks afwijkend verzoek.
"2.2.
In de zelfbindingsverklaring staat onder welke omstandigheden verplichte zorg dient te worden verleend te weten wanneer betrokkene clozapine weigert.
"2.4.
Het gedrag van betrokkene leidt als gevolg van zijn psychische stoornis tot ernstig nadeel, gelegen in het bestaan van of het aanzienlijk risico op levensgevaar, ernstig lichamelijk letsel en ernstige verwaarlozing.
Uit de overgelegde stukken is gebleken dat betrokkene enkele dagen beperkt vocht innam en niet of nauwelijks heeft gegeten, waardoor hij acht kilo is afgevallen in vijf dagen tijd. Als gevolg van de ontregeling ligt betrokkene meerdere dagen passief op bed en heeft hij zijn shag door het toilet gespoeld, omdat hij deze niet meer vertrouwde. Tijdens een eerder vergelijkbaar toestandsbeeld heeft dit geleid tot fysieke agressie vanuit achterdocht en tot een ziekenhuisopname. De arts heeft tijdens de mondelinge behandeling naar voren gebracht dat betrokkene psychotisch is ontregeld nadat hij de clozapine niet meer had ingenomen. Nu betrokkene ingesteld wordt op medicatie gaat het veel beter met hem. Betrokkene zal op korte termijn terug kunnen keren naar Kliniek R.
"2.5.
Gelet op het bovenstaande is de rechtbank van oordeel dat de omstandigheden waaronder verplichte zorg aan betrokkene moet worden verleend om ernstig nadeel af te wenden, zoals beschreven in de zelfbindingsverklaring, zich voordoen.
"2.7.
De officier heeft in zijn verzoekschrift meer vormen van verplichte zorg verzocht dan in de zelfbindingsverklaring zijn opgenomen. Tijdens de mondelinge behandeling hebben de arts en de sociaal-psychiatrisch verpleegkundige naar voren gebracht dat enkel de vormen van zorg opgenomen in de zelfbindingsverklaring, te weten “het toedienen van medicatie” en “verrichten van medische controles” (in de zelfbindingsverklaring staat “somatische controles” waarmee “medische controles” zijn bedoeld) noodzakelijk zijn om het ernstig nadeel af te kunnen wenden. De resterende vormen van verplichte zorg zijn niet noodzakelijk. Gelet op de zelfbindingsverklaring, de medische verklaring, het zorgplan en de bevindingen van de geneesheer-directeur acht de rechtbank de volgende vormen van verplichte zorg noodzakelijk om het ernstig nadeel af te wenden:
- het toedienen van medicatie alsmede het verrichten van medische controles.
"2.8.
De overige door de officier verzochte vormen van verplichte zorg, te weten het toedienen van vocht en voeding, andere medische handelingen en therapeutische maatregelen, het beperken van de bewegingsvrijheid, het onderzoek aan kleding of lichaam, het onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedragsbeïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen, het controleren op de aanwezigheid van gedragsbeïnvloedende middelen, het aanbrengen van beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten, die tot gevolg hebben dat betrokkene iets moet doen of nalaten, en het opnemen in een accommodatie, worden door de rechtbank niet noodzakelijk geacht, omdat de noodzakelijkheid daarvan niet (afdoende) is gemotiveerd of de behandelaar tijdens de mondelinge behandeling gemotiveerd heeft verklaard dat deze niet nodig zijn om het ernstig nadeel af te wenden.
"2.10.
Gelet op het voorgaande is voldaan aan de criteria voor en doelen van verplichte zorg als bedoeld in de Wvggz.
De officier heeft verzocht om de machtiging voor de duur van zes maanden te verlenen. Niet gemotiveerd is waarom wordt afgeweken van de maximale duur zoals is opgenomen in de zelfbindingsverklaring te weten drie maanden. In de zelfbindingsverklaring en het zorgplan wordt een termijn van drie maanden noodzakelijk geacht. Tijdens de mondelinge behandeling heeft de sociaal-psychiatrisch verpleegkundige naar voren gebracht dat ook op dit punt de zelfbindingsverklaring in de zorgmachtiging kan worden overgenomen. De advocaat heeft namens betrokkene aangevoerd dat hij akkoord gaat met het verlenen van de zorgmachtiging voor de duur van drie maanden. Gelet op de verklaring van de sociaal-psychiatrisch verpleegkundige, de zelfbindingsverklaring en het zorgplan zal de zorgmachtiging worden verleend voor de duur van drie maanden met ingang van vandaag."
Verzoek verlening zorgmachtiging naar aanleiding van een zelfbindingsverklaring als bedoeld in artikel 6:4 Wvggz. Toegewezen. De omstandigheden waaronder verplichte zorg aan betrokkene moet worden verleend om ernstig nadeel te voorkomen, zoals beschreven in de zelfbindingsverklaring, doen zich voor. Verplichte zorg verleend door de rechtbank.
"2.2.
In de zelfbindingsverklaring worden de volgende omstandigheden genoemd die noodzaken tot het verlenen van verplichte zorg:
- Een manie met psychotische verschijnselen, zoals niet meer slapen, groot gewichtsverlies, grootheidswaan, godsdienstwaan, visuele hallucinaties en zelfverwaarlozing.
"2.4.
Het gedrag van betrokkene leidt als gevolg van haar psychische stoornis tot ernstig nadeel, gelegen in het bestaan van of het aanzienlijk risico op ernstige verwaarlozing of maatschappelijke teloorgang, de situatie dat betrokkene met hinderlijk gedrag agressie van anderen oproept, en de situatie dat de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar is. Uit de stukken en de toelichting tijdens de mondelinge behandeling is gebleken dat betrokkene maniform aan het ontregelen is, mogelijk vanwege pijnklachten of minder medicatie. Conform de zelfbindingsverklaring is betrokkene al behandeld met intensivering van de FACT zorg en extra medicatie, maar dit blijkt niet afdoende te zijn. Betrokkene is ontremd, snel geprikkeld, druk en eufoor van stemming. Zij lijdt aan wanen en is erg psychotisch. Betrokkene is van mening dat ze vogels uit de lucht kan toveren en ziet hierin een bewijs van Jezus. Ook is betrokkene uit haar woning gevlucht omdat zij dacht vergiftigd te zijn door een buurvrouw. Tijdens de mondelinge behandeling heeft betrokkene aangegeven dat zij op de vlucht was voor een cliënt van Yulius. Ook tijdens de mondelinge behandeling komt betrokkene ontremd, in de war en erg psychotisch over. Betrokkene weigert pertinent de aanwezigheid van de behandelaar omdat ze niet met moordenaars aan tafel wil zitten.
"2.5.
Gelet op het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat de omstandigheden waaronder verplichte zorg aan betrokkene moet worden verleend om ernstig nadeel te voorkomen, zoals beschreven in de zelfbindingsverklaring, zich voordoen.
"2.9.
Gelet op het voorgaande is voldaan aan de criteria voor en doelen van verplichte zorg als bedoeld in de Wvggz. De zorgmachtiging zal worden verleend voor de verzochte duur van acht weken met ingang van vandaag."
Rechtbank Rotterdam 18 januari 2024, ECLI:NL:RBROT:2024:749 (betrof een ernstige alcoholverslaving). De rechtbank verwerpt het pleidooi tot afwijzing van het verzoek ("cliënte zou geen verzet tonen en wel een maand opgenomen willen worden) en is "van oordeel dat de omstandigheden, zoals omschreven in de zelfbindingsverklaring, zich voordoen waaronder verplichte zorg aan betrokkene moet worden verleend om ernstig nadeel af te wenden. Zij acht een langerdurende klinische opname ook noodzakelijk om overbelasting van het steunsysteem van betrokkene tegen te gaan. Gebleken is dat er onvoldoende mogelijkheden voor passende zorg op vrijwillige basis zijn. Om die reden is verplichte zorg nodig."
Afwijzing ZM na zelfbindingsverklaring:
Beschikking betreffende een zorgmachtiging aansluitend op een zelfbindingsverklaring als bedoeld in artikel 6:4 van de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (hierna: Wvggz). In het midden gelaten of de formele bezwaren van betrokkene slagen, is tijdens de mondelinge behandeling duidelijk geworden dat er op dit moment geen sprake is van een ernstig nadeel. Gelet op artikel 4:1 lid 2 onder a jo. 5:17 lid 1 Wvggz dient er op het moment van de beoordeling van het verzoek zorgmachtiging aansluitend op een zelfbindingsverklaring sprake te zijn van ernstig nadeel en daar is momenteel geen sprake van.
"2.1.
In het midden gelaten of de formele bezwaren van betrokkene slagen, is tijdens de mondelinge behandeling duidelijk geworden dat er op dit moment geen sprake is van een ernstig nadeel. Gelet op artikel 4:1 lid 2 onder a jo. 5:17 lid 1 Wvggz dient er op het moment van de beoordeling van het verzoek zorgmachtiging aansluitend op een zelfbindingsverklaring sprake te zijn van ernstig nadeel en daar is momenteel geen sprake van.
"2.2.
Tijdens de mondelinge behandeling zijn betrokkene, de behandelaren en de echtgenote van betrokkene het erover eens dat de huidige zelfbindingsverklaring weinig zekerheid geeft en zorgt voor veel onrust. Betrokkene, de behandelaren en de echtgenote van betrokkene hebben daarom afgesproken (eventueel in het bijzijn van de advocaat) in gesprek te gaan over een zelfbindingsverklaring die concreter beschrijft in welke gevallen welke zorg voor welke duur moet worden verleend, er daarbij aan denkend dat een eventueel aansluitend verzoek tot een zorgmachtiging dezelfde zorg en duur vermeldt.
"2.3.
Als het opstellen van een nieuwe zelfbindingsverklaring onverhoopt niet zal slagen, dan zal de behandelaar overwegen of er een zorgmachtiging aangevraagd gaat worden die inhoudelijk overeenkomt met de in het verleden vaker afgegeven voorwaardelijke machtigingen.
"2.4.
Gelet op het voorgaande wordt het verzoek afgewezen."
