Chronische psychische stoornissen waarbij sprake is van gerontopsychiatrische problematiek en autisme die zich openbaart als een neurocognitieve stoornis en tot beperkingen leidt, overeenkomstig die van cliënten met een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking, gaat tot toepassing van de Wet Zorg en Dwang leiden.
De volgende achtergrondinformatie is overgenomen uit de Nota van Toelichting bij het Besluit uitbreiding gelijkgestelde aandoeningen.
1. Aanleiding
De Wet zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten (hierna: Wzd) en de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (hierna: Wvggz) zijn op 1 januari 2020 in werking getreden, ter vervanging van de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen. De Wzd heeft betrekking op cliënten met een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke beperking.
Patiënten met een psychische stoornis vallen onder de Wvggz. Met deze wetten zijn de regels voor het verlenen van zorg waarbij een vorm van dwang aan de orde is, vastgelegd op een manier die is toegespitst op de doelgroep van de wet.
Soms is minder duidelijk of iemand onder het wettelijk kader van de Wzd of de Wvggz gebracht zou moeten worden als gedwongen zorg nodig is om ernstig nadeel te voorkomen of af te wenden.
Er zijn ziekten of aandoeningen waar de gevolgen en de benodigde zorg in een bepaalde fase vergelijkbaar zijn met die van een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking.
Daarom is in de Wzd de mogelijkheid opgenomen dat bepaalde ziekten of aandoeningen bij algemene maatregel van bestuur onder de Wzd gebracht kunnen worden. Dan moet er sprake zijn van dezelfde gedragsproble- men of regieverlies als een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap kunnen veroorzaken, waardoor ernstig nadeel kan ontstaan en waarbij zorg is aangewezen die vergelijkbaar is met de zorg die nodig is bij een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap (artikel 1, vierde lid, van de Wzd). Het gaat niet zozeer om de oorzaak van de gedragsproblemen of het regiever- lies, maar om de gevolgen daarvan. Er kunnen zowel somatische aandoeningen als psychische stoornissen onder vallen.
Door de gelijkstelling wordt geregeld dat personen met een gelijkgestelde aandoening onder een bij hen passend wettelijk kader voor het verlenen van gedwongen zorg kunnen komen te vallen. Met dit Besluit uitbreiding gelijkgestelde aandoeningen worden twee aanvullende aandoeningen aangewezen als gelijkgestelde aandoening.
Dit zijn chronische psychische stoornissen waarbij sprake is van gerontopsychiatrische problematiek of daarmee vergelijkbare problematiek en autismespectrumstoornissen.
2. Ontwikkelingen na de inwerkingtreding van de Wzd Gelijkgestelde aandoeningen
In april 2020 zijn het syndroom van Korsakov, de ziekte van Huntington en niet-aangeboren hersenletsel (NAH) in het Besluit zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten (hierna: het besluit) aangewezen als gelijkgestelde aandoening.
Niet bij iedereen met het syndroom van Korsakov, ziekte van Huntington of NAH is sprake van een gelijkgestelde aandoening. Er is sprake van een gelijkgestelde aandoening als het syndroom van Korsakov, de ziekte van Huntington of het niet-aangeboren hersenletsel zich uit als een neurocognitieve stoornis met daaruit voortkomende significante beperkingen overeenkomstig die van een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke handicap.
In de afgelopen periode werd duidelijk dat er nog andere aandoeningen zijn die tot vergelijkbare gedragsproblemen of regieverlies kunnen leiden en tot een vergelijkbare zorgvraag, als mensen met een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke beperking. Dit wijzigingsbesluit is dan ook mede naar aanleiding van signalen uit de praktijk ingegeven. Door het toevoegen van twee nieuwe gelijkgestelde aandoeningen wordt het ook voor personen met deze aandoeningen mogelijk om via deze route onder de Wzd gebracht te worden. Zoals hierboven al is toegelicht, zijn de Wvggz en de Wzd voor verschillende cliëntgroepen met specifieke aandoeningen en bijbehorende zorgbehoefte bedoeld. Een aandoening kan zich echter zodanig ontwikkelen dat de zorgbehoefte verandert. Dit kan het effect hebben dat een persoon qua aandoening onder de ene wet valt, maar een zorgbehoefte heeft die past bij een aandoening die onder de andere wet valt.
2.1 Jurisprudentie
Inmiddels hebben enkele rechtbanken uitspraken gedaan over de situatie dat bij iemand vanwege diens aandoening de Wvggz óf de Wzd van toepassing is, maar dat de zorgbehoefte van diegene beter aansluit bij de andere wet. Zo heeft de rechter geoordeeld dat een cliënt met een aandoening die onder de Wvggz valt, toch onder de Wzd een rechterlijke machtiging tot opname en verblijf verleend kan worden (ECLI:NL:RBGEL:2021:4223). In een andere zaak oordeelde de rechter dat een dergelijke machtiging niet onder de Wzd verleend kan worden, omdat de aandoening van de betreffende persoon onder de Wvggz valt – hoewel in het voortraject aangegeven was dat het voor die persoon beter zou zijn in een Wzd-accommodatie zorg te ontvangen (ECLI:NL:RBROT:2020:9917). Daarbij heeft de rechtbank opgemerkt dat dit een onbedoeld gevolg van de wetgeving is waar de wetgever een oplossing voor moet bieden. Met deze uitbreiding van het besluit wordt daar, ten aanzien van gerontopsychiatrische aandoeningen en autismespectrumstoornissen, gehoor aan gegeven.
2.2 Reparatiewet Wzd
Tijdens de behandeling in de Tweede Kamer van de Wet tot wijziging van de Wvggz en de Wzd teneinde de uitvoering te vereenvoudigen en technische onvolkomenheden en omissies te herstellen (hierna: reparatiewet) op 27 mei 2021 is gesproken over de problematiek dat sommige mensen met een (psychische) aandoening beter af kunnen zijn als zij in een zorginstelling kunnen worden opgenomen waar de Wzd wordt toegepast. Dit heeft geleid tot een amendement van het lid Van den Berg (Kamerstukken II 2020/21, 35 667, nr. 17).
Met dit amendement is in de Wzd een bepaling opgenomen (artikel 24, lid 4), die mogelijk maakt dat de rechter op verzoek van het CIZ een rechterlijke machtiging tot opname en verblijf op grond van de Wzd kan verlenen aan een persoon met een psychische stoornis door de stoornis gelijk te stellen met een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap. De rechter kan die machtiging verlenen indien de rechter op basis van de verklaring van een ter zake kundig arts oordeelt dat sprake is van een psychische stoornis:
a.die dezelfde gedragsproblemen of regieverlies als een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap kan veroorzaken;
b.waarbij de benodigde zorg in verband met deze gedragsproblemen of regieverlies vergelijkbaar is met de zorg die nodig is bij een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap; en
c.waarbij deze gedragsproblemen kunnen of dit regieverlies kan leiden tot ernstig nadeel.
Tijdens de behandeling van de reparatiewet heeft de toenmalige Minister voor Medische Zorg en Sport toegezegd tevens het besluit uit te breiden met gelijkgestelde aandoeningen, als onderdeel van een oplossing voor de samenloopproblemen tussen de Wvggz en de Wzd.
Het nieuwe vierde lid van artikel 24 van de Wzd dat op 6 november 2021 in werking is getreden, en de onderhavige uitbreiding van het besluit bieden meer ruimte dan nu het geval is om personen onder de reikwijdte van de Wzd te brengen. Daarmee kan voor deze personen een beter passende kwaliteit van zorg geleverd worden.
Met artikel 24, vierde lid, van de Wzd, heeft de rechter de mogelijkheid om in specifieke gevallen het wettelijke kader van de Wzd toe te passen bij een gedwongen opname, ongeacht of het een aandoening betreft die op grond van artikel 1a.1 van het besluit is aangewezen.
Op grond van artikel 1a.1 van het besluit kan een ziekte of aandoening zonder rechterlijke tussenkomst worden gelijkgesteld met een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking. Een gelijkstelling kan aan de orde komen wanneer onvrijwillige zorg op grond van de Wzd wordt overwogen. Onvrijwillige zorg op grond van de Wzd mag immers alleen worden verleend aan personen met een psychogeriatrische aandoening, een verstandelijke beperking of daaraan gelijkgestelde aandoening.
3. Welke aandoeningen worden toegevoegd
Met dit besluit worden twee aanvullende aandoeningen aangewezen als gelijkgestelde aandoening. Dit zijn chronische psychische stoornissen waarbij sprake is van gerontopsychiatrische problematiek en autismespectrumstoornissen.
1. chronische psychische stoornissen waarbij sprake is van gerontopsychiatrische problematiek
Dit zijn langdurige psychische stoornissen die samengaan met uitgebreide functiebeperkingen waar verpleeghuiszorg voor aangewezen is. Het gaat in het merendeel van de gevallen over mensen met een bipolaire stoornis, schizofrenie en depressies. Omdat deze chronische psychische stoornissen zich kunnen uiten met significante beperkingen die vergelijkbaar zijn met beperkingen bij cliënten met een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking waardoor tevens ernstig nadeel kan ontstaan, kan het voor deze personen beter zijn dat de Wzd van toepassing is op het moment dat gedwongen zorg noodzakelijk is of overwogen wordt. In dat geval kan zorg worden verleend in een voor diegene meer passende omgeving, waar de zorg vooral gericht is op een aangepaste leefomgeving en het omgaan met beperkingen zoals de zorg die in een verpleeghuis verleend wordt. In de geestelijke gezondheidszorg is in het algemeen de zorg meer gericht op behandeling en herstel. Gerontopsychiatrie is een specialisme binnen het gebied van de langdurige zorg. Hoewel het voorvoegsel ‘geronto’ suggereert dat de klachten zich uitsluitend bij (erg) oude personen voordoen, kan de aandoening zich ook manifesteren bij mensen op jongere leeftijd. Daarom is niet voor een leeftijdscriterium gekozen. Gerontopsychiatrische problematiek behelst een combinatie van psychische, (psycho)sociale en lichamelijke problemen.
2. autismespectrumstoornissen
Een autismespectrumstoornis is een neurobiologische ontwikkelingsstoornis waar psychische stoornissen uit kunnen ontstaan. Niet altijd zal een autismespectrumstoornis leiden tot een zorgvraag. In de gevallen dat een autismespectrumstoornis wel leidt tot een zorgvraag, zal dit meestal leiden tot een behandeling in de GGZ. Een persoon met een autismespectrumstoornis voor wie gedwongen zorg noodzakelijk is of overwogen wordt, valt in beginsel onder de reikwijdte van de Wvggz. De autismespectrumstoornis kan zich echter ook uiten als een neurocognitieve stoornis en tot beperkingen leiden, overeenkomstig die van cliënten met een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking. Dit kan bovendien gepaard gaan met een gebrek aan regie in het dagelijks leven. Dan kan het voor iemand met een autismespectrumstoornis beter zijn als de Wzd van toepassing is op het moment dat gedwongen zorg noodzakelijk is of wordt overwogen. In dat geval kan zorg worden verleend in een voor diegene meer passende omgeving, waar de zorg meer aangepast is op een passende leefomgeving en het omgaan met beperkingen, zoals die in instellingen voor langdurige gehandicapten zorg verleend wordt.
4. Vaststelling van de gelijkgestelde aandoening
Of bij een persoon sprake is van een gelijkgestelde aandoening, moet blijken uit een verklaring van een ter zake kundige arts.
Met dit wijzigingsbesluit wordt de bepaling geschrapt dat de gelijkstelling ook kan blijken uit een indicatiebesluit van het CIZ. Met een indicatiebesluit wordt vastgesteld of iemand recht heeft op zorg op grond van de Wet langdurige zorg (Wlz-zorg). Het gaat dan om zorg die is aangewezen omdat de betreffende persoon, vanwege een somatische of psychogeriatrische aandoening of beperking, een psychische stoornis of een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap, een blijvende behoefte heeft aan:
a.permanent toezicht ter voorkoming van escalatie of ernstig nadeel voor de verzekerde, of b.24 uur per dag zorg in de nabijheid, omdat hij zelf niet in staat is om op relevante momenten hulp in te roepen en hij, om ernstig nadeel voor hem zelf te voorkomen,
1°.door fysieke problemen voortdurend begeleiding, verpleging of overname van zelfzorg nodig heeft, of
2°.door zware regieproblemen voortdurend begeleiding of overname van taken nodig heeft.
Indien uit het indicatiebesluit blijkt dat een persoon recht heeft op Wlz-zorg vanwege een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking, betekent dit tegelijkertijd dat iemand onder de reikwijdte van de Wzd kan vallen. Dan is een aparte verklaring van een ter zake kundig arts niet noodzakelijk. Immers, de Wzd heeft betrekking op gedwongen zorg voor mensen met een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking. Gelijkgestelde aandoeningen zijn echter aandoeningen die niet als psychogeriatrische aandoening of als verstandelijke beperking gedefinieerd zijn, maar als zodanig uit kunnen werken.
Het indicatiebesluit is niet bedoeld om dat vast te stellen. Daarbij komt dat in de Wlz gelijkgestelde aandoeningen niet zijn opgenomen. Tegen deze achtergrond is met instemming van het CIZ besloten niet langer te bepalen dat uit een indicatiebesluit kan blijken of sprake is van een gelijkgestelde aandoening.
Overigens blijven eerder afgegeven verklaringen en eventueel eerder afgegeven indicatiebesluiten waaruit blijkt dat sprake is van een gelijkgestelde aandoening geldig na inwerkingtreding van dit wijzigingsbesluit:
Inwerkingtreding: nog niet bekend.
Het advies van de Raad van State met de Nota van Toelichting, die hierboven grotendeels is overgenomen in deze blog, is hier te downloaden:
Comments